Аврам, Богдан, вода газат

(Извадок)

од Владислава Војновиќ

– Аааа, па вие, Меланија, сега ќе учите да читате и да пишувате? – ме праша католичкиот поп, зеде салфетка и си ја избриша устата што воопшто не му беше измрсена.
А како би можел да се измрси со супа? Мислам, може супата да ти протече по брадата, но тоа дури ни мене не ми се случува. Иако ми се случува да се измачкам со нешто посериозно, на пример кога од супата глодам пилешки копан или врат – нешто што многу сакам да го правам.

Тогаш баба прекорно ќе ме погледне, па јас ќе се избришам со рака, па таа ќе ми се развика. Не ми вика многу, туку само малку ќе подвикне, зашто мисли дека ако не подвикне, јас нема да ја послушам, што е можеби точно. Е, ама кога баба ќе ми подвикне, тогаш сите на масата намуртено ќе ја погледнат. Тогаш баба со очи ќе ми покаже кон салфетката, па сите ќе погледнат во мене и јас веќе не можам да се правам на Тошо, туку ќе се избришам со салфетката. Но,
тука не завршува приказната – јас целата ќе се залепам со танкиот слој хартија што се кине, па морам да одам да си ги измијам и лицето и рацете. На католичкиот поп ништо од сето тоа не му се случува. Нормално, кога тој секогаш се брише кога е чист.
– Мхм – му одговарам на чистотникот, глодајќи го пилешкиот копан. Многу деца не го сакаат тоа. Шацо, нашиот сосед, кој седи отспротива, цело време прави некакви глупави гримаси, небаре му се гади од тоа што го јадам.

И мојата другарка Дуња, на пример, кога е тука, божем паѓа во несвест од тоа што го гледа. Баба вели дека тоа е така зашто пилешки копан најмногу сакаат возрасните.
Па, дури и сите возрасни не го сакаат, туку само умните, вели баба. Како таа и јас. Смилка, мајката на Дуња, рече дека после моето глодање пилешките коски може да се носат во Природонаучниот музеј зашто толку добро сум ги изглодала, а чичко Симо, нејзиниот маж, ме пофали дека оној што умее толку добро и умешно да ги изглода ситните пилешки ковчиња, тој лесно може да научи да пишува.

Прашав што ќе биде со нивната Дуња кога ќе појдеме на училиште. Чичко Симо се насмеа и рече дека таа сече сликички или ниже некакви мониста. Ништо не реков, но кога си заминаа ја прашав баба дали Дуња ги јаде тие сликички и мониста за да стане попаметна. Баба се смееше и рече дека тоа воопшто не би ја зачудило зашто Дуња е слаба и танка. Слаба значи дека нема салце, а танка значи дека нема ни мускули. Јас мислам дека јадењето сликички и мониста нема многу да й помогне, па уште и стомакот ќе ја заболи, како мене кога јадев кикиритки со лушпа. Како
можам да знам дека не се јаде сè, кога во Скопје отсекогаш се јадело сè. Освен портокал. А овде, кај баба, многу работи се јадат само однатре зашто имаат кора или лушпа. Дуња
доаѓа само за викенд зашто живеат во Штип. Се чини дека таму има уште помалку кори или лушпи и дека се јаде уште посешто отколку во Скопје. Посешто, ха-ха-ха! Не се вели посешто, зашто кога е сè, тогаш е сè и не може да биде повеќе, но кога баба не е тука, можам да речам како што сакам. Мама и јас секогаш измислувавме такви зборови и тоа многу ни се допаѓаше. На баба не й се допаѓа.

Денеска на ручек ни се само католичкиот поп и Шацо. Шацо е нашиот сосед, има осум години и од училиште доаѓа право кај нас да руча. Неговата баба преку неделата работи во аптека и му готви само за викенд. А мајка му и татко му живеат во Виена и им испраќаат пари. Шацо не е
многу лош, само што е машко и што има компјутер. Повеќе ги сака компјутерските игри отколку мене. Јас се обидов да се вљубам во него, но ми беше здодевен. Шацо вели дека училиштето е грозно. Што можеби е и точно. Ама на Шацо сум му грозна и јас. Што не е баш точно. Грозно му е и да оди на плажа или да плива во нашата река, а тоа навистина не е грозно, туку е прекрасно. Нему му е грозно и да вози велосипед! Но, можеби лаже за тоа, зашто не сакаше да ми го даде неговиот велосипед кога му го барав. А му стои во гаражата, без врска. „Ниту коска глода, ниту ја дава на друг“, рече баба. Штета што Шацо е здодевен и ништо што ќе рече не е сигурно. Во книгите и во филмовите другарите се многу подобри, а понекогаш и се вљубуваат.

Ние често имаме многу гости на ручек. Баба вели дека тоа не се гости, туку абоненти. На гостите баба им готви зашто ги сака, а абонентите секој месец й плаќаат, па така таа заработува плата. Порано заработувала плата така што во судот чукала на огромна машина за пишување, па таa машина се претворила во мал компјутер, кој сега цркна.
Баба во судот чукала сè, ама баш сè, како што вели некој, и судии и полицајци и крадци. Но, сега во градот на баба веќе нема суд. Го затвориле зашто немало доволно крадци.
Сите се преселиле во Скопје, а некои во странство. Баба толку брзо чука на компјутер така што тоа е исто како на цртан филм. Не знам дали само удира со прстите или навистина нешто пишува зашто јас уште не знам да читам.
Зборот абоненти почнува на буквата А, која денеска научив да ја пишувам. А знам и да ја прочитам. А многу често се појавува во разни зборови. Кај да се завртиш можеш да ја прочиташ.

А не е секогаш на почетокот на некој збор, туку се пика насекаде. Баааба ми даааде една паднааата типка од својот компјутер нааа кој чукалааа во судот, баааш со буквата А. А отпаднала зашто неа најчесто ја чукала. Баба не е баш среќна зашто веќе не чука во судот. Иако, ми призна, сите тие букви веќе малку й здодеале. Таа знае од кои букви се состои секој збор, дури и оној најдолгиот во македонскиот јазик – престолонаследничка. Престолонаследничка е всушност
принцеза која ќе го наследи престолот кога ќе й умрат мајката и таткото. Кутрата престолонаследничка. Јас еднаш ја тешев, баба, а не престолонаследничката, кога беше тажна зашто веќе не работи во судот и й реков дека во чукањето не можам да й помогнам, а во готвењето за абоненти постојано помагам. Баба рече дека имам талент за готвење и затоа одлучила да ме научи да ги готвам сите јадења што ги прави таа. Ааааабонентите на баба не умеат да готват зашто немале ни талент, ниту баба како што е мојата. Или, пак, немаат време да готват. А немаат никој свој кој умее да готви и кој има време да го прави тоа за нив. Сето тоа не смее никому да се каже зашто со закон е забрането да се готви за оние што не ти се роднини или пријатели. Зашто така можеш некого да отруеш. На пример, со кечап и со мајонез и со паштета и
со други нездрави работи со кои мене ме труеле мама и тета зашто заборавиле дека тоа е отровно.
– Аааа, дали се радувате на учењето? – прашува попот.
– Не е будала па да се радува – вели Шацо и го остава настрана морковот, а и супата ја лигави. Леле, ако го види баба, готов е. Јас нема да го тужам, не сум тужибаба.
– Не знам дали се радувам – му велам на попот, а гледам во баба. – Не е баш дека се радувам како кога ми е роденден, па ми носат подароци или како кога одиме кај сосетката да ги галиме мачињата. Или кога смеам да изедам некој отровен сладолед.
– Аааа, значи вие не се радувате што ќе можете да читате и да пишувате?
– Ама, не го реков тоа! Вие сè разбирате како што вие сакате! – протестирам.
– Аааа вие сте научиле да кажете вие! Браво! Браво! Гледате, значи, вредеше сите овие денови да ви се обраќам на вие!
Навистина, тој попот постојано ми вели вие. Како да сме неколкумина. А не само јас. Мислам, кога ќе се рече ти, тогаш се мисли на мене, а кога ќе се рече вие, тогаш се мисли на мене и уште на некого. А попот сега сигурно не мисли на Шацо и на мене.
– Ама, не мислев на тебе, туку на сите вас возрасните! – му објаснувам.
– Аааа, штета. Ама вие ќе пораснете, ќе бидете позрела… – …па и јас ќе можам сè да разбирам како што сакам? Е, не сакам! Јас ќе бидам средно возрасна како мајка ми, а не како сосема возрасните. Мојата мајка навистина разбира кога нешто ќе й се каже.
– Уф, како да не разбира! – й се испушти на баба.
– Мене ме разбира! – баба малку ме нервира.
– Ајде, добро, некого барем нека разбира – мрмори баба и како ној ја пика главата во фрижидерот.
– Аааа, не мислев на разбирање и неразбирање, туку дека ќе пораснете, па ќе научите да персирате.
– Не се вели да персирате, туку да пасирате – го поправам јас. – И јас веќе знам да пасирам. Со баба пасиравме домати за зимница.
– Каква забава ти е тоа – Шацо се прави паметен.
Но, во тој момент баба ја вади главата од фрижидерот, го гледа Шацо, му ја граба лажицата и без зборови го храни со оној морков. Е, баш ми е ќеф.
– Е па, да персираш некого значи да му се обраќаш на вие – ми објаснува баба и со очи ми покажува да й помогнам да го донесеме на маса печеното пиле, тиквичките и спанаќот.
– Зошто се вели персираш? – чудно. Мислам, ајде да се вели виираш, ама персираш? Сешто! – ги носам тиквичките зашто најмногу ги сакам.
– Пер си значи на вие, а пер ту значи на ти – вели баба.
– Вистина? – никогаш не сум го слушнала тоа.
– Да, да, на латински. Или на француски, којзнае, а попе? – баба гледа во католичкиот поп, а тој се загледал во својот мобилен телефон.
– Јожеф! – баба му се обраќа на католичкиот поп по име, кое никогаш не сум го слушнала. Кога зборуваме за него секогаш велиме католички поп. Католички значи дека работи во белана црква, а не во жолтеникавана како што и нашата куќа е бојадисана однадвор. Баба и јас не одиме ниту во една. Иако еднаш ми вети дека ќе отидеме. Во обете.
– Аааа, да, еве овде пишува – покажува Јожеф во телефонот. – Кога ќе научите да читате и вие ќе можете сè да дознаете, едноставно тоа е волшебно!
– Знам дека нешто ме мавта со тоа што го зборува, веројатно ме мами да ги учам буквите. И онака ќе го правам тоа. Па, јас не сум Шацо.
Јожеф чита на својот мобилен:
– Добиено е од латинското пер и германското зи што значи вие, но зи заради полесен изговор станало си. А пер ту е добиено од латинското пер и германското ду, што значи ти, но и ду станало ту. Персирање е форма на покажување почит кон некого. Вообичаено е младите да ги персираат повозрасните. Некогаш децата им се обраќале со вие и на своите родители, особено на татковците…
Баба намуртено погледна во католичкиот поп, па тој бргу замолчи. Тоа е затоа што Шацо и јас немаме некои особени родители овде. Особено јас немам татко да му се обраќам со вие. Немам татко ни да му се обраќам со ти. Немам никаков. Мислам, имам, како секој што мора да има некакви родители, инаку не би можел тукутака да се создаде на светот, но не е во близина и никогаш не сум го видела.
– А што значи пер? – прашувам. – Јас често пер во машината за перење, а баба пер рачно…
– Пер рачно! – Шацо превртува со очите како да сум рекла нешто најглупаво на светот.
– Аааа, не можете да речете само пер, морате да го кажете целиот збор. Ако сакате да бидете пам, а не глу. Дали разб? – попот денеска е попаметен од обично.
– Разб, разб! Јас сум глу, а и вие сте глу! И мене тоа баш ми е су. Навистина, што значи пер?
– Ах, значи многу нешто на латински. Да речеме дека овде значи на. А кога ќе учите во гимназија, ќе ги дознаете сите други значења.
– Ех, кога ќе биде тоа!
– Аааа, па ќе биде наскоро. Не знаете колку наскоро. Но, прво мора да се описмените. Дали веќе научивте некоја буква? – прашува католичкиот поп сега веќе сосема обично. Мене ми е здодевно да разговарам обично, па затоа молчам необично. Само со рака му ја покажувам скалата што е среде трпезаријата, која во исто време е и кујна и дневна соба.
– Аааа, сте ја учеле буквата С – скала?
Одречно вртам со главата. Попот погледнува во Шацо, кој и самиот малку се заинтересира.
– Сте ја учеле буквата Л, како лествица? – Шацо се обидува нешто првпат во животот! Просто ми е жал што не погоди.
– Ааа… Сте ја учеле буквата Д – зашто е дрвена?
Одречно вртам со главата.
– Се предаваме! – извикува попот без да го каже она негово „Аааа“.
– Ја учевме буквата А – му велам победоносно и го влечам да ја погледне скалата од профил. И Шацо доаѓа по нас.
Неверојатно, детето Шацо живна! А тогаш им ја покажувам мојата тетратка, каде што е нацртана раширена скала и синџирот што ја поврзува да не направи шпага, а тука е и цела една страница напишана со голема и со мала буква А. Големата е проста како грав, ама малата е ужасно тешка.
– Аааа! – сфаќа сега и попот.
– Не си лоша за почетник – вели Шацо, а јас ја затворам устата која ми се отворила од чудо.
Шацо да ми каже нешто убаво! Можеби треба да му се заблагодарам на комплиментот? Е, шипинки! Не ќе може! Така вели дедо Бране, а тогаш баба го поправа дека не се вели така, туку се вели нема да може. Нема да може јас да му се заблагодарам на Шацо од првпат. Ќе мора повеќепати да ми каже нешто убаво. Зашто толку долго беше безобразен.
– А зошто вие секогаш прво велите Аааа? – го персирам попот, за да не му обрнувам внимание на Шацо, а и попот со нешто да се изненади.
Меѓутоа, овој пат тој ништо не забележува. Туку лаже.
Но, тој намерно лаже, за да биде смешно.
– Ааа јас никогаш не велам така. А, не, не, пристоен човек никогаш не ја почнува реченицата со а. Аааа зошто таа скала, мислам тоа А ви стои среде соба?
– Како зошто, па за да научам да ја пишувам буквата А – луѓето после ручек слабо мислат.
– А и ја закааачувавме зааавесата на ааалки – баба толку многу се проѕева што во устата, иако ја покрила со рака, сепак може да и влета ааавион.
– Аааа, па јас одвај чекам да ја учите буквата С! Ќе има и сврака и слон… – вели попот.
– „Сони плејстејшн“ – повторно Шацо се обидува нешто без врска.
– …супа, сарма, салата, сирење, сланина, спанаќ, сирење, сос, сутлијаш… – се занесе баба.
– Сирење рече двапати – ја поправам баба, па помислувам на она што најмногу го сакам: – А може ли сладолед и „Скајп“?